خشم در خانواده (پیامدها و شیوه‌های کنترل آن)

تاریخ: 1393/03/09

خشم مناسب ، هیجان مثبتی است که در هنگام روبه‌رو شدن با تهدید عاطفی ، جسمی و روانی بروز کرده ، منجر به پاسخ دفاعی ما در برابر صدمات روانی و جسمی و محافظت از خود می‌گردد . در مقابل ، خشم کنترل نشده می‌تواند پیامدهای مخربی از قبیل آسیب‌های جسمی (بیماری‌های قلبی – عروقی و فشار خون) و فردی – اجتماعی (منزوی شدن ، تشویش در زندگی خانوادگی و محیط شغلی ، اعتیاد به سیگار و مشروبات الکلی و ... ) را به دنبال داشته باشد . لذا با توجه به نقش تحریک دیگران ، مشاهده‌ی الگوی خشم ، عوامل جسمی و آلودگی محیطی ، می‌توان از مهارت‌های کاربردی مانند استدلال با خود ، توقف و منحرف کردن افکار خصمانه ، خود آرام سازی ، ابراز کردن و شوخ طبعی برای پیشگیری و کنترل خشم خود استفاده کرد .

مقدمه :
بسیاری از افراد وقتی در ارتباط با فرزند یا همسرشان به اهداف و خواسته‌های مورد انتظار خود نمی‌رسند، دچار حالت خشم و عصبانیت می‌شوند . در حقیقت خشم یکی از پاسخ‌های طبیعی به فقدان است ، اما گاهی مخرب می‌باشد . پیامدهای سوء خشم افراد می‌تواند معطوف به درون (خود آن‌ها) یا معطوف به بیرون (فرزندان – همسر) باشد که در هر صورت مشکلاتی را در حیطه‌ی ارتباط با فرزند یا همسر ، اعتمادبه‌نفس ، از بین رفتن آرامش کانون خانواده و دیگر جوانب زندگی پدید می‌آورد . به منظور پیشگیری از پیامدهای مخرب خشم ، ابتدا اطلاعاتی درباره‌ی ماهیت ، علل و پیامدهای خشم ارایه می‌شود و سپس شش تکنیک کاربردی برای کنترل آن ارایه می‌گردد . نکته‌ی مورد توجه برای والدین و همسران آن است که رها شدن از یک شخصیت عصبانی ، یک باره و برای همیشه امکان‌پذیر نیست . آن‌چه شما باید بیاموزید این است که ابتدا تشخیص بدهید در چه موقعیت‌هایی از ارتباط با فرزند یا همسر خود عصبانی می‌شوید و سپس سریعا کوشش کنید جلوی آن را بگیرید تا این تجربه تکرار نشود .

ماهیت خشم :
خشم هیجانی مثبت است که در هنگام مواجه شدن با تهدید عاطفی ، جسمی و روانی بروز می‌کند . خشم مناسب به ما این امکان را می‌دهد تا از خود در مقابل صدمات و خطرهای عاطفی و جسمی محافظت کنیم . بنابراین خشم مناسب یک عکس‌العمل طبیعی به فقدان و ضرر و آسیب است . در پشت این خشم ، معمولا عواطف و احساسات طبیعی از قبیل حس آسیب‌پذیری ، ناامیدی و ترس از فقدان وجود دارد . در حقیقت خشم یک مشکل نیست ، بلکه این که ما در هنگام خشم دست به چه اقداماتی می‌زنیم ، ممکن است یک مشکل باشد (میدلتن و همکاران ، 2003) به همین دلیل مردم درباره‌ی خشم دچار تعارض می‌شوند ، چون از یک سو واکنشی طبیعی است و از سوی دیگر ، می‌تواند مانعی در راه رسیدن به اهدافشان باشد . در ارتباط با ماهیت و چگونگی خشم ، تحقیقات وسیعی انجام شده است که نتایج به دست آمده نشان می دهند :
1- خشم ، هیجان رایجی است که اغلب نسبت به اشخاص مورد علاقه که به آرزوها و تمایلات ما بی اعتنایی می‌کنند ، احساس می‌شود .
2- خشم اغلب به وسیله‌ی نرسیدن به آن‌چه می‌خواهیم ، برانگیخته می‌شود .
3- واکنش افراد به ابراز خشم ، اغلب منفی است .
4- اگر چه ما گاهی بعد از ابراز خشم احساس رضایت می‌کنیم ، اما ضرورتا به اهدافمان در بلند مدت نمی‌رسیم . (مرادی ، 1381)
با توجه به طبیعت دو بعدی خشم ، نکته‌ی مهم برای والدین و همسران آن است که تشخیص دهند زمانی که تجربیاتشان با خشم همراه است ، چه مشکلات و مسایلی برای آن‌ها و اطرافیانشان به وجود می‌آید .

عوامل موثر در بروز خشم :
1- عوامل جسمی :
افراد خشمگین ، حداقل دو مشخصه دارند که می‌توانند در بروز خشم موثر باشند : سیستم ضعف پاراسمپاتیک و سیستم ضعیف دفاعی
سیستم عصبی سمپاتیک در افراد خشمگین ، مرکز ترشح هورمون‌های اضطراب (آدرنالین و نورآدرنالین) در هنگام بروز خشم است . بر عکس سیستم پاراسمپاتیک به سبب ترشح ترکیبات شیمیایی استیل کولین اثر آرامش بخش دارد .
سیستم سمپاتیک در فرد خشمگین با کوچک‌ترین تحریکی فعال می‌شود و موجب یک سلسله تغییرات زیستی مانند برانگیختگی ، برافروختگی ، تغییر رنگ ، تپش قلب و ... در فرد می‌شود . همین امر موجب عصبانیت فرد شده ، او را به سمت ابراز خشم می‌کشاند . (مرادی ، 1381)

2- مواجه شدن با الگوهای خشم :
رابطه‌ی بین بروز خشم و قرار گرفتن در معرض خشونت‌های تلویزیونی مورد توجه قرار گرفته است . کودکانی که فیلم‌های خشن را در تلویزیون تماشا می‌کنند ، خشونت و خشم بیش‌تری نسبت به دیگران نشان خواهند داد . به نظر می‌رسد این رابطه با گذشت زمان عمیق‌تر خواهد شد که حاکی از تاثیر خشونت در وسایل ارتباط جمعی است . ( پور افکاری ، 1376)




3- تحریک مستقیم توسط دیگران :
بررسی‌ها حاکی است که بد رفتاری و اهانت کلامی دیگران غالبا عامل عمده‌ای در بروز خشم است . وقتی فرد خشمگین شود ، معمولا الگویی فزاینده پیدا می‌کند و در نتیجه حتی ضربه‌ای خفیف با کلامی بی‌اهمیت می‌تواند موجب تحریکات قوی شود (پورافکاری ، 1376)

4- تاثیر آلودگی‌های محیطی :
گزارش شده است که قرار گرفتن در معرض بوهای مضر (مانند بوهای کارخانه‌های سازنده‌ی مواد شیمیایی) ممکن است موجب تحریک افراد و بروز خشم در آن‌ها شود . از سویی ، افرادی نیز که در معرض صداهای بلند و تحریک کننده قرار می‌گیرند ، خشونت مستقیم شدیدتری نسبت به افرادی که در معرض این شرایط نیستند ، از خود نشان خواهند داد .(پورافکاری ، 1376)

پیامدهای خشم
الف) آسیب‌های جسمی خشم
تحقیقات وسیعی ارتباط بین خشم و به خطر افتادن سلامت جسمی را نشان می‌دهند . در این بررسی‌ها ، به ارتباط بین خشم و میزان کلسترول خون تاکید شده است . کلسترول بالا جدی‌ترین خطری است که سلامت فرد را تهدید می‌کند و افراد خشمگین هم عموما میزان بالایی از کلسترول دارند . این افراد در موقعیت‌های تنش و اضطراب نیز مقدار زیادی آدرنالین در خونشان ترشح می‌شود . کلسترول و آدرنالین بسیار در خون منجر به سخت شدن سریع و زیاد شریان‌ها شده ، احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی – عروقی را در این افراد افزایش خواهد داد . (کدخدایان – زرین کلک . 1379)
یکی دیگر از عوارض جسمی خشم ، بیماری
منبع:نشر پیوند شماره‌ی 306