کتابخوانی در خانواده

تاریخ: 1390/11/25

صفر-دو سال
پایه های عادت خواندن در خانه شکل می گیرد. اگر در خانه فضای مساعدی برای تشویق خواندن باشد، کار آموزشگاه و کتابخانه آسانتر می شود. فضای عمومی خانه، روش زندگی پدر و مادر و کار آگاهانه آن ها با کودک، در نگرش کودک به کتاب و مطالعه تأثیر همه جانبه ای دارد. اگر محیط خانواده، آموزشگاه و کتابخانه با یکدیگر هماهنگ و برانگیزاننده باشند، عادت مطالعه به آسانی در کودک پا می گیرد و ریشه می کند.
کودک خردسالی که از دو یا سه سالگی کتاب تصویری در دسترس دارد و برایش کتاب خوانده اند و قصه گفته اند، در حقیقت دانه های یک عادت پایدار را در او کاشته اند. هنگامی که کودک در خانه ای بزرگ می شود که همه ی بزرگترها کتاب می خوانند و درباره ی آن گفت وگو می کنند، کودک با فضای برانگیزاننده ی مطالعه روبه روست.
پدر و مادر می توانند آگاهانه فضای کتاب خوانی خانه را پر جلوه تر کنند. آنان می توانند به طور منظم از همان خردسالی برای کودک خود کتاب بخوانند، روزنامه و نشریه بخرند و به خانه بیاورند و آن ها را در خانه بخوانند و با کودکان درباره برخی مطالب جالب آن گفت و گو کنند. بسیار خوب است پدران و مادران برای کودکان کتاب بخرند و در مناسبت های گوناگون به آن ها هدیه بدهند. پدران و مادران می توانند در هنگامی که خانواده گردهم هستند، گفت وگوهای علمی را پیش بکشند و دیدگاه بچه ها را درباره آن ها جویا شوند و برای یافتن پاسخ، آن ها را به سوی کتاب راهنمایی کنند.
کتابک تلاش خواهد کرد با در دسترس گذاشتن مقاله ها و رهنمود های گوناگون، خانواده ها را در ترویج کتابخوانی توانمند تر سازد. کودک یا کودکان شما در چه سنی هستند؟ برای هر سن روش ها و رهنمود های ویژه ای وجود دارد که با خواندن آن ها بهتر می توانید به کودکان خود یاری رسانید.
سه - شش سال
از ۳-۶ سالگی شما شاهد دگرگونی های زیادی در کودک خواهید بود. از سه سالگی می توانید کتاب های تصویر ی داستانی را با کودکان سهیم شوید. از این سن کودکان می توانند خط داستانی را دنبال کنند. سر و كار داشتن با كتاب در خانه و در مهدكودك كودكان را به كشف جهان پيرامون، شناخت و آشنايی با نام كنش‌ها و اشياء و در نتيجه دستيابی به گفتار پر بارتر ياری می‌رساند.
هر چه برای کودک خود در سال های پیش از دبستان بیشتر کتاب بخوانید، آن ها را در یادگیری سواد پایه تواناتر می سازید. درست همانند یک معجزه است. کودکی که در همه سال های پیش دبستانی خود شنونده و بیننده قصه ها و کتاب های داستانی بوده است، پس از یک دوره زمانی کوتاه که از ورودش به مدرسه می گذرد، به شکل اعجاب برانگیزی به یک خواننده توانمند بدل می شود. امتحان کنید!
چند رهنمود برای خواندن با کودکتان
• در این سال ها کودکان به شنیدن قصه های شما نیازمندند. آن ها دوست دارند در هر زمان که دست دهد، به ویژه پیش از خواب، شما برای او قصه بگویید.
• کتاب مناسبی را برگزینید و با صدای بلند بخوانید. به او فرصت دهید که او نیز از یافته ای خود از کتاب با شما سخن گوید.
• کتابی را که دوست دارد برای او بخوانید.
• پیش از خواندن با او،‌یک بار خود آن کتاب را بخوانید تا بتوانید برای او به روانی و زیبایی داستان را بازگو کنید.
• با او به کتابفروشی و یا کتابخانه بروید و از او بخواهید کتاب مورد علاقه اش را برگزیند.
• پس از خواندن کتاب انجام فعالیت هایی همچون نقاشی از برخی قسمت ها داستان و یا اجرای نمایشی از آن می تواند برای فرزند شما لذت بخش باشد.
هفت - نه سال
در این گروه سنی کودکانی جای دارند که مهارت های خواندن را فرا می گیرند و به تدریج آن را گسترش می دهند. شنیدن، بیان کردن،‌خواندن و نوشتن چهار پایه سواد است. شما مهارت شنیدن فرزند خود را با خواندن کتاب برا ی او از دوران نوزادی تا کنون تقویت کرده اید. از زمانی که زبان گشوده است با دادن فرصت برای بازگو کردن وازه ها،‌ جمله ها و یا کل داستان قدرت بیان او را بالا برده اید. او اکنون در آستانه ۷ سالگی با کتاب، شکل حروف الفبا و حتی صدا های آن ها در این سال ها آشنا شده است، بدون آن که آموزش مستقیمی دیده باشد. او آماده فراگیری بیشتر است.
چگونه کتاب را با کودکانمان سهیم شویم تا افزون بر ماندگار ی عشق خواندن در او، مهارت های خواندن و درک بیشتر مطالب را نیز در او تقویت کرده باشیم؟
• کتاب مناسبی را برگزینید و با صدای بلند بخوانید. به او فرصت بدهید که او نیز با صدای بلند واژه ها یا چند خطی از کتاب را تکرار کند. این کار به او لذت می دهد،‌به شرطی که آن را به یک وظیفه و اجبار تبدیل نکنید.
• کتابی را که دوست دارد برای او بخوانید.
• کتاب های آسان خوانی را در دسترس او قرار دهید تا به شکل مستقل بخواند. مستقل خواندن د راین سن به او لذت می بخشد. شما می توانید از او بخواهید که برای شما داستان را بلند بخواند.
• پیش از خواندن با او،‌یک بار آن را با خود مرور کنید تا بتوانید برای او به روانی و زیبایی بخوانید.
• با او به کتابفروشی و یا کتابخانه بروید و از او بخواهید کتاب مورد علاقه اش را برگزیند.
• پس از خواندن کتاب انجام فعالیت هایی همچون نقاشی از برخی قسمت ها داستان و یا اجرای نمایشی از آن می تواند برای فرزند شما لذت بخش باشد.
کدام کتاب ها را برگزینیم؟
• کتاب های تصویری داستانی با متن های بلندتر و موضوع های پیچیده تر برای کودک خود برگزینید و با او بخوانید.
• کتاب های آسان خوانی را گزینش کنید و در دسترس کودک کلاس اول خود قرار دهید تا به شکل مستقل بخواند.
• الفبا آموزها و عدد آموزها برای این گروه سنی نیز کتاب های مناسبی هستند.
• خواندن کتاب های غیر داستان برای این گروه سنی لازم است.
• در اوقات مناسبی می توانید برای کودک خود قصه ای را که از پیش از بر کرده اید، بازگو کنید. این کار به ویژه به هنگام خواب برای کودکان لذت بخش است.
• کودکان در این سن از شعر لذت می برند و استعاره های را بهتر درک می کنند.
• خواندن ترانه های عامیانه و یا متل ها باید بخشی از برنامه خواندن فرزند شما باشد.
پایگاه ترویج » خانواده
ده - دوازده سال
در این دوره بیشتر کودکان، خوانندگان توانمند تری شده اند و می توانند به تنهایی بخوانند و از خواندن لذت ببرند. شما به عنوان خانواده باید این شوق خواندن کتاب را در فرزند خود زنده نگاه دارید. هرگز کودک خود را به بهانه درس از خواندن بازندارید. فراموش نکنید که کودک کتابخوان در درس ها نیز موفق تر خواهد بود. زیرا او با خواندن کتاب هایی که دوست داشته است مهارت های خود را در خواندن که مهم ترین آن ها درک مطلب است، بهبود بخشیده است. هستند کودکانی که در این دوره می خوانند، بدون آن که درک درستی از آن چه می خوانند داشته باشند.
چند رهنمود برای آن که فرزندان شما کتابخوان تر شوند:
• کودکان و نوجوانان در این سن هم دوست دارند که بزرگتر ها برایشان کتاب بخوانند. سنت بلند خوانی را در خانواده حفظ کنید.
• در خانه اوقاتی را به خواندن با فرزند خود اختصاص دهید. یک خواندن مشارکتی. یک پاراگراف یا یک صفحه را شما بخوانید و آن گاه نوبت به او می رسد. او نیز بخش هایی را بلند می خواند. او را در خواندن تشویق کنید. سعی کنید کمتر عیب جویی کنید و این زمان را به زمانی پر از شادی و لذت بدل سازید.
• از او بخواهید که کتابی را مستقل بخواند و سپس درباره آن کتاب با او گفت و گو کنید. این گفت و گو او را بر می انگیزاند که دوباره آن کتاب را بخواند و این بار با دقت بیشتر.
• از این سن فرزندان خود را تشویق کنید که داستان های بلند تر بخوانند. برای نمونه رمانی که از چندین فصل تشکیل شده است. ممکن است ابتدا به این کار تمایلی نشان ندهد. سعی کنید داستان بلند گیرایی را برگزینید و فصل به فصل با او همراهی کنید و با یکدیگر بخوانید. پس از مدتی او به سوی مستقل خواندن این گونه از کتاب ها روی خواهد آورد.
• او را تشویق کنید درباره آن کتاب بنویسد و یا اگر دوست دارد از تخیل خود سود جوید و صحنه ای را تقاشی کند.
• گونه های مختلفی از ادبیات را برای خواندن با او برگزینید و به او پیشنهاد کنید تا بخواند: از داستان های کلاسیک نسبتاً بلند تا زندگینامه ها
چه کتاب هایی را برای فرزندان خود در این سن برگزینید:
• رمان های واقعگرا
• داستان های فانتزی
• داستان های تاریخی
• کتاب های شعر
• ادبیات غیرداستان: از کتاب های زیست محیطی تا کتاب های علمی
• زندگینامه ها

رهنمودهایی برای بلند خوانی با نوجوانان و کودکان در آستانه ی نوجوانی
بلند بخوانید تا نوجوانان و کودکان در آستانه ی نوجوانی:
• خواندن را فرآیندی همراه با احساس امنیت و آرامش بدانند. درباره ی زبان و واژگان بیاموزند. مهارت های شنیداری خود را تقویت کنند. دایره ی واژگان شان را گسترش دهند. در باره ی شخصیت ها، فضاسازی ها و طرح داستان حرف بزنند و آن را با زندگی خود پیوند دهند. در زمینه ی موضوعات گوناگون، اطلاعات به دست بیاورند. در رابطه با مسائل و رفتارهای اخلاقی و اجتماعی تفکر و کنکاش کنند. تبدیل به خوانندگانی ماهر و مستقل شوند. تشویق شوند تا خود شروع به خواندن کنند. دریابند که کدام نویسنده یا سبک نوشتاری را بیشتر دوست دارند.
• به خانواده ی خود وابسته بمانند.
• برای تمام عمر نسبت به مطالعه احساس علاقه کنند.
کتاب هایی را برگزینید که نوجوانان دوست دارند:
• نوجوانان به تازگی به شکلی فزاینده به مسائل و رویدادهای ملی و جهانی علاقه نشان می دهند. سر مقاله هاو مطالب جالب روزنامه ها و مجله ها را برای شان بخوانید.
• نوجوانان در این دوران شروع به تعریف و دریافت موضوع ها و عملکردهایی می کنند که آن ها را بی همتا و متمایز می کند و تلاش دارند دریابند در کجای جهان ایستاده اند. برای شان رمان هایی را انتخاب کنید که در آن شخصیت نوجوان داستان با مسائل بلوغ و بزرگسالی روبه رو ست.
• نوجوانان، بیشتر اوقات مراجع قدرت را زیر سوال می برند. برای شان رمان های کلاسیک و مدرن در رابطه با مسائل مهم اجتماعی بخوانید. برای نمونه در این باره که چگونه گاهی مصلحت جمع بر مصلحت فرد برتری می یابد.
• نوجوانان و کودکان در آستانه ی نوجوانی بسیار تلاش می کنند به استقلال دست یابند، اما از سوی دیگر مایل اند وابستگی های خود را به خانواده حفظ کنند. کتاب هایی را که خود دوست دارید، برای شان بخوانید و سبب علاقه تان را به این کتاب ها برای آن ها توضیح دهید. کتاب هایی را برای شان بخوانید که به شما امکان می دهند درباره ی موضوعی ویژه با هم گفت و گو و تبادل نظر کنید، کتاب هایی در زمینه ی اساطیر یا داستان های علمی- تخیلی.
• نوجوانان رفته رفته مسائل ﭘیچیده و انتزاعی را درک می کنند، به تجزیه و تحلیل رفتار و روحیات دیگران می پردازند و علت اختلاف نظرهای خود را با دیگران در می یابند. کتاب هایی را بخوانید که آن ها را در تفکر و تحلیل بیرون از چارچوب های معمول زندگی به چالش بکشد و سبب شود جهان را خارج از دنیای تجربه های فردی خود درک کنند.
• نوجوانان، پیوسته به آینده، اینکه می خواهند چه بخوانند، چه کاره شوند و ... فکر می کنند. برای شان کتاب هایی انتخاب کنید که مجموعه ی گسترده ای از امکانات و تجربه ها را به آن ها معرفی کنند.
این شگردهای بلند خوانی را آزمایش کنید:
• خواندن را در ساعت های معین و به شکلی خود انگیخته انجام دهید. در زمان های ممکن می توانید نوجوان را با پرسش هایی، به ادامه ی خواندن علاقه مند کنید: "من نوشته ی جالبی درباره ی بازی دیروز خوانده ام. می خواهی آن را برایت توضیح بدهم یا بخوانم؟"
• به نظر نوجوانان احترام بگذارید. به آن ها اجازه بدهید زمانی که دل شان می خواهد نظرهای شان را برای خود نگه دارند. برای نوجوانی در این گروه سنی بسیار طبیعی است که مایل باشد موضوع هایی خصوصی داشته باشد.
• فهرست متنوعی از کتاب ها را برای بلند خوانی انتخاب کنید، از خواندنی ها و کتاب هایی کوتاه، گیرا و آسان گرفته تا مطالبی طولانی و تفکر برانگیز.
• به آن ها یاد بدهید تا در باره ی چیزی که می خوانند فکر کنند. کارشان را با پرسش هایی مانند: "من هرگز به این موضوع به این شکل فکر نکرده بودم، نظر تو در این رابطه چیست ؟" تشویق کنید.
• نوجوانان را با پرسش هایی باز و بدون پاسخ درست یا غلط، اما آموزنده و تفکر برانگیز به بحث وادارید، پرسش هایی مانند: "در این مورد چه احساسی داری؟"، "کدام قسمت نظر تورا جلب کرد؟"، "تو فکر می کردی این شخصیت این طور عمل کند؟"، "اگر تو جای او بودی چه می کردی؟" ...
سیزده سال به بالا
در این دوره شماری از نوجوانان به خواندن کتاب علاقه نشان نمی دهند. حتی آن ها که در کودکی کتاب خوان بوده اند. دیدن تلویزیون، بازی های کامپیوتری و سینما برا ی آن ها بسیار جالب تر از خواندن کتاب است. از آن جا که سن نوجوانی به خودی خود مشکلات روحی ویژه ای را نیز به همراه می آورد، کار شما در این زمینه بسیار دشوارتر است.
چند رهنمود:
• برای تشویق این گروه از نوجوانان لازم است که از یک سو شما با روحیات و علاقه آن ها آشنا باشید و از سوی دیگر با آشنایی که از کتاب های مناسب روز و در عین حال جالب برای این گروه سنی از نوجوانان به دست می آورید، راه هایی را برای تشویق آن ها به خواندن کتاب بیابید.
• موضوع هایی که نوجوانان به خواندن آن علاقه نشان می دهند، معمولا با علاقه و سلیقه شما بسیار متفاوت است. در انتخاب موضوع سختگیر نباشید و تلاش شما بر این باشد که آن ها کتاب بخوانند تا هر چه بیشتر به کتابخوانی عادت کنند. موضوع کتاب ها به مرور زمان دگرگون می شود.
• نوجوانان به خواندن نشریات علاقه بیشتری نشان می دهند. این علاقه آن ها را تشویق کنید و نشریه های مناسبی را برگزینید و در اختیار آن ها قرار دهید.
• از آن جا که نوجوانان به کامپیوتر و استفاده از اینترنت علاقه زیادی نشان می دهند،‌می توانید با یکدیگر به جستجوی مو ضوع هایی که فرزندتان علاقه بیشتری نشان می دهد بپردازید. جستجو و گزینش مطالب از میان ده ها مطلبی که یافت می شود،‌او را به خواندن بیشتر تشویق می کند. مقاله مورد نظر او را پرینت بگیرید و با یکدیگر بخوانید و درباره آن با یکدیگر گفت و گو کنید.
چه کتاب هایی برا ی نوجوانان برگزینید:
• داستان کوتاه / رمان بلند واقعگرا یا فانتزی
• داستان های تاریخی
• شعر
• کتاب های غیر داستان درباره موضوع هایی که بیشتر علاقمند هستند.
• زندگینامه ها
رهنمودهایی برای بلند خوانی با نوجوانان و کودکان در آستانه ی نوجوانی
بلند بخوانید تا نوجوانان و کودکان در آستانه ی نوجوانی:
• خواندن را فرآیندی همراه با احساس امنیت و آرامش بدانند. درباره ی زبان و واژگان بیاموزند. مهارت های شنیداری خود را تقویت کنند. دایره ی واژگان شان را گسترش دهند. در باره ی شخصیت ها، فضاسازی ها و طرح داستان حرف بزنند و آن را با زندگی خود پیوند دهند. در زمینه ی موضوعات گوناگون، اطلاعات به دست بیاورند. در رابطه با مسائل و رفتارهای اخلاقی و اجتماعی تفکر و کنکاش کنند. تبدیل به خوانندگانی ماهر و مستقل شوند. تشویق شوند تا خود شروع به خواندن کنند. دریابند که کدام نویسنده یا سبک نوشتاری را بیشتر دوست دارند.
• به خانواده ی خود وابسته بمانند.
• برای تمام عمر نسبت به مطالعه احساس علاقه کنند.
کتاب هایی را برگزینید که نوجوانان دوست دارند:
• نوجوانان به تازگی به شکلی فزاینده به مسائل و رویدادهای ملی و جهانی علاقه نشان می دهند. سر مقاله هاو مطالب جالب روزنامه ها و مجله ها را برای شان بخوانید.
• نوجوانان در این دوران شروع به تعریف و دریافت موضوع ها و عملکردهایی می کنند که آن ها را بی همتا و متمایز می کند و تلاش دارند دریابند در کجای جهان ایستاده اند. برای شان رمان هایی را انتخاب کنید که در آن شخصیت نوجوان داستان با مسائل بلوغ و بزرگسالی روبه رو ست.
• نوجوانان، بیشتر اوقات مراجع قدرت را زیر سوال می برند. برای شان رمان های کلاسیک و مدرن در رابطه با مسائل مهم اجتماعی بخوانید. برای نمونه در این باره که چگونه گاهی مصلحت جمع بر مصلحت فرد برتری می یابد.
• نوجوانان و کودکان در آستانه ی نوجوانی بسیار تلاش می کنند به استقلال دست یابند، اما از سوی دیگر مایل اند وابستگی های خود را به خانواده حفظ کنند. کتاب هایی را که خود دوست دارید، برای شان بخوانید و سبب علاقه تان را به این کتاب ها برای آن ها توضیح دهید. کتاب هایی را برای شان بخوانید که به شما امکان می دهند درباره ی موضوعی ویژه با هم گفت و گو و تبادل نظر کنید، کتاب هایی در زمینه ی اساطیر یا داستان های علمی- تخیلی.
• نوجوانان رفته رفته مسائل ﭘیچیده و انتزاعی را درک می کنند، به تجزیه و تحلیل رفتار و روحیات دیگران می پردازند و علت اختلاف نظرهای خود را با دیگران در می یابند. کتاب هایی را بخوانید که آن ها را در تفکر و تحلیل بیرون از چارچوب های معمول زندگی به چالش بکشد و سبب شود جهان را خارج از دنیای تجربه های فردی خود درک کنند.
• نوجوانان، پیوسته به آینده، اینکه می خواهند چه بخوانند، چه کاره شوند و ... فکر می کنند. برای شان کتاب هایی انتخاب کنید که مجموعه ی گسترده ای از امکانات و تجربه ها را به آن ها معرفی کنند.
این شگردهای بلند خوانی را آزمایش کنید:
• خواندن را در ساعت های معین و به شکلی خود انگیخته انجام دهید. در زمان های ممکن می توانید نوجوان را با پرسش هایی، به ادامه ی خواندن علاقه مند کنید: "من نوشته ی جالبی درباره ی بازی دیروز خوانده ام. می خواهی آن را برایت توضیح بدهم یا بخوانم؟"
• به نظر نوجوانان احترام بگذارید. به آن ها اجازه بدهید زمانی که دل شان می خواهد نظرهای شان را برای خود نگه دارند. برای نوجوانی در این گروه سنی بسیار طبیعی است که مایل باشد موضوع هایی خصوصی داشته باشد.
• فهرست متنوعی از کتاب ها را برای بلند خوانی انتخاب کنید، از خواندنی ها و کتاب هایی کوتاه، گیرا و آسان گرفته تا مطالبی طولانی و تفکر برانگیز.
• به آن ها یاد بدهید تا در باره ی چیزی که می خوانند فکر کنند. کارشان را با پرسش هایی مانند: "من هرگز به این موضوع به این شکل فکر نکرده بودم، نظر تو در این رابطه چیست ؟" تشویق کنید.
• نوجوانان را با پرسش هایی باز و بدون پاسخ درست یا غلط، اما آموزنده و تفکر برانگیز به بحث وادارید، پرسش هایی مانند: "در این مورد چه احساسی داری؟"، "کدام قسمت نظر تورا جلب کرد؟"، "تو فکر می کردی این شخصیت این طور عمل کند؟"، "اگر تو جای او بودی چه می کردی؟" ...
•